Odpowiedzialność Prezesa w czeskiej spółce

Jak i kiedy odpowiada Prezes za swe działania czeskiej spółce ? A jak członek zarządu czeskiej spółki ?

Odpowiedzialność prezesa zarządu określona jest przez ustawę nr. 89/2012 Sb., Občanský zákoník dalej "NOZ" (kodeks cywilny) i ustawę nr. 90/2012 o Obchodních společnostech a družstvech dalej "ZOK" ( KSH). Podstawowe obowiązki członków zarządu to: obowiązek lojalności, obowiązek zachowania poufności, obowiązek legalności działania, zakaz konkurencji. Zobowiązanie z deliktu, delikt, tj. czyn bezprawny czy (naruszenie obowiązku) jest jednym z podstawowych powodów powstania zobowiązania członka zarządu.

Na podstawie ustawy nr. 89/2012 osoba prawna nie ma podmiotowości prawnej, tą posiada tylko człowiek (osoba fizyczna) dla tego osoba prawna nie może sama dokonywać czynności prawnych i musi być zawsze w realizacji czynności prawnych zastąpiona (reprezentowana). Jest to odejście od wcześniejszej koncepcji w myśl której czynności prawnej dokonuje osoba prawna.

Wynikiem tego jest, że osoby reprezentujące spółkę, dokonując czynności prawnych nie przejawiają woli spółki, ale własną z której wynikają bezpośrednio prawa i obowiązki spółki. Czeski kodeks cywilny stoi na stanowisku, że własną wolę może posiadać tylko osoba fizyczna. Odpowiedzialność zarządu oparta jest na filarach jak ustawowych tak i umownych. (§2910 i 2919 NOZ). Nie jest zatem odpowiedzialnością ani umowną ani ustawową ale pośrednią ( sui generalis). Na podstawie § 164 NOZ " Członek zarządu może zastępować osobę prawną we wszystkich sprawach". Umownie można ten zakres ograniczać.

• Stosunek osoby prawnej i członka zarządu: chodzi o stosunek principal - agent.

§ 44 ust. 5 ZOK. Organem spółki s.r.o. jest każdy członek zarządu, chyba że umowa spółki określi, że tworzą oni organ kolektywny.

Dla określenia odpowiedzialności kluczowe znaczenie ma §195 w myśl którego członkowi zarządu należy zarządzanie przedsiębiorstwem. Chodzi o wykonywanie podstawowej czynności gospodarczej i decydowanie o sprawach wewnętrznych spółki i planach biznesowych spółki. Warunkiem: prawidłowość, powtarzalność i codzienność działania. Orzecznictwo sądu najwyższego poszerzyło w/w ustawowy zakres o podejmowanie decyzji dot. wierzytelności i zobowiązań.

• Zgromadzenie wspólników: jako organ nadzorczy nie ma prawa wywierać presji na poszczególne decyzje zarządu. Może tylko określać kierunki działalności gosp. w dłuższym horyzoncie czasowym. Wskazówkę Zgromadzenia wspólników dot. poszczególnych czynności powinien zarząd odrzucić. Jeżeli by taką wskazówkę ( polecenie realizował, odpowiadać będzie za powstałą na podstawie polecenia szkodę. W myśl § 435 ust. 3 ZOK nikt nie jest uprawniony do udzielania poleceń członkom zarządu osoby prawnej.

Od powyższej zasady są dwa wyjątki: §51 ust. 2 ZOK organ kapitałowej osoby prawnej może żądać najwyższy organ o udzielenie wskazówki polecenia dot. zarządzania przedsiębiorstwem. Jednak mimo wykonania polecenia nie jest członek zarządu zwolniony z odpowiedzialności w przypadku wykonania takiego polecenia. Zostaje zachowany podstawowy obowiązek postępowania z należytą starannością. Drugi wyjątek dotyczy koncernów, kiedy organ spółki kontrolującej będzie uprawniony do udzielania zobowiązujących poleceń zarządowi spółki kontrolowanej. Nawet bez tzw. ovládací smlouvy (umowy kontrolnej).

• Wykonywanie funkcji członka zarządu jako zobowiązanie mające charakter osobisty:

§59 ZOK Prawa i obowiązki między korporacją a członkiem jej organu podlegają postanowieniom kodeksu cywilnego dot. umowy (příkazní smlouvy §2430 NOZ) zlecenia ( chodzi o zbliżony typ umowy do umowy zlecenia), chyba że z ustawy lub umowy o wykonywaniu funkcji członka zarządu, o ile została zawarta wynika co innego. Trzeba mieć jednak na uwadze, że ZOK dokładnie reguluje kwestie dot. członków zarządu a postanowienia §2430 i następujące NOZ będą miały znikome znacznie w praktyce.

O ile umowa spółki określi, że w imieniu spółki działają 2 członkowie zarządu razem, nie jest dopuszczalne by udzielili oni generalnego pełnomocnictwo tylko jednemu z nich. § 159 ust. 2 NOZ "Członek organu wykonuje funkcję osobiście; co nie jest przeszkodą by członek organu umocował dla realizacji pojedynczego czynności innego członka organu, aby za niego w przypadku jego nieobecności głosował.

Taka sama zasada dotycz umocowania zgodnie z 164 ust. 2 NOZ jeżeli działa 2 członków zarządu razem, jeden członek może zostać umocowany do wykonania poszczególnej jednostkowej czynności prawnej, którą może dokonać samodzielnie.

• Odpowiedzialność członka zarządu, a pracownika:

Odpowiedzialność członka zarządu , który dokonuje czynności prawnych w imieniu spółki, jest zasadniczo wyższa niż odpowiedzialność pracownika, czy innej osoby powierzonej do dokonania powierzonej czynności, a to jak z punktu widzenia odpowiedzialności tak w przypadku warunków jej powstania. Bez względu na to, że członek organu na podstawie ustawy odpowiada nie tylko za szkodę ale także jest odpowiedzialny ( ręczy) za jej zobowiązania.

• Obowiązek zachowania należytej staranności (postępowania jako dobry gospodarz):

ustawodawca niestety zrezygnował z taksatywnego czy nawet tylko przykładowego określenia w/w obowiązku i ten niełatwy obowiązek pozostawił praktyce (orzecznictwu sądów). Należyta staranność to wychodzące z obiektywnych kryteriów działanie z oczekiwanym standardem staranności połączone z subiektywnym kryterium wymagającym wykorzystanie profesjonalnej wiedzy, którą dany konkretny członek zarządu dysponuje.

definicja ustawowa: 159 ust. 1 NOZ " Kto przyjmie funkcję członka organu, zobowiązuje się, że będzie ją wykonywał z niezbędną lojalnością i z potrzebną wiedzą i starannością. Przyjmuje się, że działa bez staranności ten, kto nie jest zdolny do zachowania należytej staranności, chociaż musiał to wiedzieć przy objęciu funkcji lub stwierdzić to podczas jej wykonywania, i nie podjął w związku z tym odpowiednich kroków.

§51 ZOK " Z należytą pieczą i wymaganą wiedzą działa ten, kto mógł przy podejmowaniu decyzji biznesowych w dobrej wierze rozumnie oczekiwać, że działa świadomie oraz w uzasadnionym interesie korporacji handlowej; to nie obowiązuje , o ile taka decyzja nie została podjęta z niezbędną lojalnością.

• Obowiązki:

• obowiązek wykonywać funkcję z należytą starannością ( w sobie zawiera pieczę, lojalność, obowiązek dotrzymywać zasadę business judgment);
• obowiązek wykonywania funkcji osobiście
• obowiązek legalności
• obowiązek zachowywania poufności
• zakaz konkurencji jako część zasady lojalności
• obowiązek informacyjny powstania i zaniku funkcji

Poziom profesjonalizmu jako części obowiązku pieczy.
Obowiązki powinny być wykonywane z należytą wiedzą, jeżeli organ nie posiada danej wiedzy powinien skorzystać z profesjonalisty w danej dziedzinie i jest zobowiązany do nadzorowania takiej osoby. Obowiązek delegowania na profesjonalistę nie zwalnia zarządu z obowiązku postępowania z należytą starannością.

§52 ust. 1 ZOK jednoznacznie określa obiektywne kryterium oceny przy ocenie, czy obowiązek członka zarządu działania z należytą starannością był spełniony czy nie. Kryterium tym jest działanie w danej konkretnej sytuacji (sprawie) podlegającej badaniu przez pryzmat działania rozumnej, pieczołowitej osoby w danej sytuacji obowiązuje, domniemanie usuwalne niedochowania należytej staranności przy wystąpieniu szkody. Przeniesienie ciężaru dowodowego dot. tylko należytej staranności. Nie dotyczy już udowodnienia szkody, bezprawnego działania i związku przyczynowego między nimi.

W dobrej wierze jest ten, kto jest w sposób uprawiony przekonany o zasadności swego działania. O ile o nie zasadności swego działania wiedział lub powinien wiedzieć, lub obiektywnie wobec wszystkich kryteriów powinien wiedzieć, nie może być w dobrej wierze.

• obowiązek lojalności:

a) obowiązek działania na rzecz korporacji
b) konfliktu interesów
c) zakaz wykorzystywani korporacji do własnej korzyści majątkowej członka zarządu
d) zakaz wykorzystywania środków ( majątku) korporacji dla własnych celów lub korzyści

b) w sprawie konfliktu interesów podstawowy obowiązek jest informacyjny w stosunku do korporacji. Członek zarządu ma obowiązek informować pozostałych członków, organ kontrolny o ile jest powołany i organ najwyższy korporacji -zgromadzenie wspólników.

c) członek zarządu jest zobowiązany do wykorzystania każdej okazji biznesowej spółki, która się nadarzy, nie może ich zataić przed spółką i wykorzystać we własnym interesie lub interesie osoby 3.

d) zakaz świadczenia osób trzecich na rzecz członka zarządu z tytułu czynności dokonywanych w imieniu korporacji.

e) zakaz dokonywania transakcji między korporacją a członkiem zarządu, która jest korzystniejsza dla członka.

• zakaz konkurencji:
  a) zakaz prowadzić działalność gosp. w tym samym segmencie
  b) zakaz pośredniczenia lub zawierania transakcji w imieniu lub dla innych osób
  c) zakaz uczestniczyć w konkurencyjnej spółce jako wspólnik, lub osoba kontrolująca osobę ze zgodnym lub podobnym przedmiotem działalności gosp.
  d) zakaz bycia prezesem spółki konkurencyjnej chyba że chodzi o koncern.

Prawo nie umożliwia, zawężenie zakazu konkurencji, można ją tylko na podstawie umowy spółki, statutu poszerzyć lub uchwałą zgromadzenia wspólników poszerzyć.

§199 ust. 2 ZOK (KSH) O ile wszyscy wspólnicy w momencie powołania członka zarządu zostali przez tego członka zarządu powiadomieni o niektórej z wyżej podanych okoliczności, lub jeżeli okoliczność ta powstała później a członek zarządu i o niej pisemnie powiadomił wszystkich wspólników, czynność której zakaz dotyczy, może wykonywać.

• obowiązek legalności: obowiązek dotrzymywania prawa. Działanie członka zarządu musi być zgodne z przepisami prawa.

• Zasada osądu biznesowego (Business Judgement Rule)
  ochronne postanowienie dla członków organów, broniące w ich sankcjonowaniu za czynność, która była poprawna, aczkolwiek nie przyniosła oczekiwany profit.
  zasada ta broni odpowiedzialności za negatywny wynik, w przypadku podjęcia decyzji lege artis, czyli w ramach danego oczekiwanego standardu.